[vc_row][vc_column][vc_column_text]Własne opracowanie z zakresu metodologii badań społecznych. Obejmuje ono zakres wiedzy podstawowej na poziomie studiów II stopnia.
Definicja metodologii w ujęciu normatywnym i opisowym
Definicja opisowa – przedstawia metodologię jako naukę o metodach poznania naukowego.
Definicja normatywna – podaje jeden słuszny wzorzec postępowania i ściśle określone działania określające proces badania naukowego.
Definicja o charakterze normatywnym – mówi jak powinien wyglądać proces badania naukowego. Def. wg S. Nowak: W szerokim rozumieniu metodologia to nauka o poprawnych sposobach postępowania w toku całego procesu badawczego. Od poprawnego i jednoznacznego sformułowania pytań, aby to zrobić należy wyjaśnić terminy używane w pytaniach. Następnie przetłumaczenie tych pytań na język wskaźników i właściwych operacji badawczych, aż po zrealizowanie odpowiednich badań. Metodologia zajmuje się także etapem interpretacji wyników badań i wreszcie rozważenie tych wyników dla wyjaśnienia interesującego nas fragmentu rzeczywistości, bądź dla sformułowania lub lepszego uzasadnienia jakiejś teorii o zjawiskach przez nas badanych, bądź też dla wykorzystania tych wyników w celach praktycznych.
Definicja o charakterze deskrypcyjnym (opisowym)
Metodologia to nauka o metodach, technikach procedurach poznania naukowego jakie możemy wykorzystać w procesie badawczym (mówi co w jaki sposób naukowy badać świat społeczny; wiedza o metodzie naukowej i sposobach posługiwania się nią w procesie badawczym [metodos – sposób; logos – wiedza]).
Metodologia jako METAWIEDZA – def. wg T. KUHN: Rodzaj metawiedzy o procesie poznania naukowego i zasadach budowania nauki jako systemu wiedzy.
W skład metodologii wchodzą 3 rodzaje wiedzy:
1. ONTOLOGIA – dział filozofii, nauka o bycie, o istnieniu, bytach materialnych i niematerialnych, widzialnych-nadprzyrodzonych, fizycznych-duchowych; nauka o bycie, któremu przypisuje się różne cechy, przymioty, nauka o tym jaki ten byt jest.
2. EPISTEMOLOGIA – dział filozofii, nauka o wiedzy, o tym jaką wiedzę o tym bycie nauka wytwarza, jaką wiedzę możemy zastosować.
3. METODOLOGIA – nauka o metodach, technikach i procedurach poznania jakie możemy wykorzystać w procesie badawczym.
Każde badanie naukowe angażuje te 3 sposoby myślenia:
O -czym jest byt? (jakie cechy).
E -jakiej wiedzy potrzebuję? (jaki typ wiedzy ma wyzwolić). Badanie naukowe jest ukierunkowane na uzyskanie wiedzy naukowej.
M -jak?, w jaki sposób tą wiedzę uzyskać? (jak prowadzić badania naukowe). Badanie jeko system czynności podejmowanych przez badaczy zorientowanych na uzyskanie wiedzy. Te 3 pytania musi sobie postawić każdy badacz.
Empiryzm – poznanie ludzkie wiąże się z doświadczeniem, a wiedza jest wynikiem eksploracyjnej aktywności człowieka w otaczającym go świecie zewnętrznym.
Racjonalizm – wiedza jest światłem Rozumu, który obdarzony jest zdolnością krytycznego myślenia, jest w stanie dochodzić do idei niepodważalnych i pewnych.
Teoria – finalny produkt procesów poznawczych i najdoskonalsza forma jego zapisu.
Metoda – stały sposób postępowania; sposób wykonywania czynu złożonego na określonym doborze i układzie jego działań (części) składowych, uplanowany i nadający się do wielokrotnego stosowania.
Scjentyzm – łac. scjencja – mądrość, rozumność; nauka miała prowadzić do mądrości; rodzaj postawy poznawczej wiąże się z bezgraniczną wiedzą. Filozofia, która pojawiła się na przełomie XVIII i XIX wieku, ale ma zakorzenienia w filozofiach przyrodoznawczych. Za wzór badań naukowych przyjmuje badania przyrodnicze. Świat społeczny jest bardzo podobny do świata przyrody, nie ma różnic ontologicznych. Naśladowanie i przenoszenie do badań o człowieku i społeczeństwie z badań przyrodniczych jest charakterystyczne dla paradygmatu o charakterze scjentystycznym (A. Comte).
7 podstawowych doktryn empirycznego poglądu na naukę:
1. Indywidualny ludzki umysł rodzi się jako czysta karta. Wiedzę nabywamy poprzez zmysłowe doświadczenie świata i interakcję z nim.
2. Każde prawdziwe twierdzenie może być potwierdzone przez doświadczenie (obserwację i eksperyment). Ta doktryna empiryzmu stanowi rdzeń tego podejścia filozoficznego. Podstawowe założenie empirystów głosi, że jeśli chcemy uznać jakieś twierdzenie za prawdziwe, należy umieć przedstawić przemawiające za nim świadectwo. Jeśli twierdzi się dalej, że są prawdziwe niezależnie od tego przytoczonego świadectwa, wtedy nie mamy do czynienia ze zdaniem faktualnym. Należy zaznaczyć, że sformułowanie drugiej doktryny bywa czasem mylące. W praktyce trudne może by ć dostrzeżenie, gdzie zakreślić linie pomiędzy kimś, kto nie wyrzekając się swych przekonań jest rozsądnie ostrożny, a kimś kto dogmatycznie trzyma się ich wszelkimi sposobami. Trudno określić linie pomiędzy nauką a pseudonauką oraz chcąc oprzeć naukę o kryterium sprawdzalności poprzez obserwację czy eksperyment.
3. Na temat bytów, istot, których nie można poddać obserwacji nie może być twierdzeń.
4. Prawa naukowe to twierdzenia na temat ogólnych, powtarzalnych wzorców doświadczenia.
5. Wyjaśniać zjawisko naukowe to wykazać, że jest ono przypadkiem prawa nauki. Czasem nazywa się to wyjaśnianiem naukowym, opartym na „prawie ogólnym”.
6. Jeśli wyjaśnienie zjawiska polega na wykazaniu że jest ono przykładem, czy „przypadkiem”, prawa ogólnego, wtedy znajomość prawa powinna pozwolić nam przewidzieć przyszłe występowanie zjawisk tego typu. Logika wyjaśniania i przewidywania jest ta sama. Nazywa się to czasem tezą o „symetrii wyjaśniania i przewidywania”.
7. Obiektywność naukowa polega na wyraźnym odróżnieniu (weryfikowanych)zdarzeń faktycznych od (subiektywnych) sąd wartościujących.
Paradygmat – (Th. Kuhn) – wzór postępowania metodologicznego, badawczego – powszechnie uznawane osiągnięcia naukowe, które w pewnym czasie dostarczają społeczności uczonych modelowych problemów i rozwiązań. Osiągnięcia te stają się wzorcem owocnej praktyki naukowej, integrując badaczy w profesjonalną wspólnotę lub społecznie określone cele poznania naukowego i jakie są prawomocne strategie ich realizacji. P. jest czymś zwartym, tworzy ciąg logicznych zdarzeń; sposób myślenia o świecie, człowieku; wyraża się w budowaniu wywodów. Wg M. Malewskiego paradygmat jest instrumentem, który umożliwia transfer rzemieślniczych procedur pomiędzy kolejnymi generacjami (pokoleniami) uczonych.
Trzy poziomy każdego paradygmatu:
1. ONTOLOGICZNY – zajmuje się teorią bytu, badacz musi nazwać badany przez niego byt. Odpowiedzieć na pytanie: czym jest byt? Jakie są cechy danego bytu? Czym się różni od innych?
2. EPISTEMOLOGICZNY – badacz odpowiada na pytanie: jakiej wiedzy o tym bycie chcę szukać? Jakie istnieją teorie wyjaśniające byt?
3. METODOLOGICZNY – badacz odpowiada na pytanie: jaką metodą będzie tej wiedzy szukał? W jaki sposób badać byt, który nas interesuje?
Te trzy warstwy są od siebie współzależne.
Kumulatywny i paradygmatyczny model rozwoju nauki?
Kumulatywny model rozwoju nauki – sumują się odkrycia badaczy poprzez dołączanie odkryć kolejnych badaczy.
Th. Kuhn – wiedza rozwija się w sposób rewolucyjny, burzący, poprzez zmianę paradygmatu; rewolucyjny rozwój nauki polegający na zmianie paradygmatu zaczynając od warstwy ontologicznej, konsekwencją są zmiany epistemologiczne i zmiany metod.
Pozytywistyczne podejście do problemów w naukach społecznych:
– Akceptacje empirystycznego ujęcia nauk przyrodniczych (świat społeczny należy badać tak samo jak świat przyrody);
– Nauka jako jedyna autentyczna forma wiedzy;
– Metodę naukową można rozszerzyć na badanie ludzkiego życia umysłowego i społecznego;
– Społeczna wiedza naukowa pozwoli na kontrolę zachowań jednostek lub grup;
– Inżynieria społeczna – nauka jest podstawą, która zarządza społeczeństwem, jest podstawą inżynierii społecznej.
Krytyka pozytywizmu w naukach społecznych:
– krytyka rozszerzenia metod naukowych na ludzkie życie społeczne. Ludzie są inni, nieprzewidywalni, mają wolną wolę, życie rządzi się regułami nie prawami. Świat społeczny i świat przyrody różni się;
– krytyka twierdzenia, że zdania naukowe muszą być sprawdzalne empirycznie;
– krytyka tego, że możemy badać tylko wizualnie.
Główne założenia paradygmatu pozytywistycznego w naukach społecznych.
1. Świat jest bytem obiektywnym, istnieje niezależnie od badającego, składa się ze zjawisk i zdarzeń powiązanych ze sobą przyczynowo-skutkowo;
2. Wiedza oparta na obserwacji. Różni badacze powinni dochodzić do tych samych wniosków;
3. Świat społeczny podobny do świata przyrody;
4. Wszystkie nauki posługują się tą samą metoda badania;
5. Celem badań jest formułowanie praw ogólnych;
6. Krytyka i refleksja jest niecelowa.
Ontologia świata społecznego zawarta w doktrynie pozytywizmu:
W paradygmacie pozytywistycznym najważniejszy jest rozum i racjonalność. Świat społeczny jest kalką świata przyrodniczego dlatego możemy go badać w taki sam sposób jak nauki ścisłe. Człowiek jest zdeterminowany przez środowisko, warunki zewnętrzne decydują jaki będzie jego los. Człowiek jest spostrzegany jako przedmiot sterowany przez innych ludzi, społeczeństwo, środowisko zew. Pominięty jest aspekt, że człowiek tworzy świat, rzeczywistość. Badacze zajmujący się tego typu badaniami bardziej krytykują, opisują to co się dzieje, ale nie dają sobie prawa aby wpływać na to, zmieniać rzeczywistość. Nauka ma służyć ludziom. Instrumentem poznania jest rozum.
Badacz i jego rola w badaniach scjentystycznych:
Rolą badacza jest odkrywanie: odkryć fakt, odkryć powiązania tych faktów, odkryć prawa rządzące światem społecznym- uogólnienie i generalizacja. Cechy badacza: obserwator zewnętrzny, obiektywny, bezstronny, arefleksyjny, wierny metodzie. Muszą być stosowane zasady obiektywizmu, musimy być badaczami obserwującymi z zewnątrz, z dystansem. Tylko to co widzimy możemy zapisać jako fakt istniejący i formułować zasady ogólne.
Koncepcja nauki i badań społecznych w doktrynie A. Comt’a
Comte wyróżnił trzy stadia rozwoju nauki:
1. teologiczne,
2. metafizyczne (1 i 2 to zdarzenia wyjaśnia się w kategoriach abstrakcyjnych bytów),
3. naukowe – wiedza oparta na obserwacji i eksperymencie.
NAUKA WIEDZĄ POZYTYWNĄ – nie wszystkie nauki osiągają stadium naukowe w tym samym czasie. Fizyka, biologia, chemia już osiągnęły, lecz naukowe ujęcie życia społecznego jeszcze nie i zaczął budować socjologię-fizykę społeczną.
Problem wiarygodności respondentów w badaniach społecznych:
Badacze empiryści wprowadzają pewne elementy, które mają zapewnić wiarygodność danych. Badacz jest wierny procedurze badawczej oraz narzędziom. Badania naukowe są anonimowe i dobrowolne. To ma zapewnić komfort otrzymania wiarygodnych danych. Badany – idealny respondent: akceptuje cele (scjentyzm), poddaje się procedurze badań (poczucie przedmiotowości). Ważne jest nastawienie respondenta.
ROLE BADANYCH OSÓB (nastawienie egocentryczne w badaniu – mała wiarygodność):
– egzaminowany
– przesłuchiwany
– osoba o szerokich horyzontach,
– zna się na wszystkim, trudny respondent
– rzecznik jednej idei
ROLE BADANYCH OSÓB (nastawienie socjocentryczne w badaniu – na innych – duża wiarygodność):
– człowiek spolegliwy
– reprezentant
– lojalny obywatel
– współpracownik uczonego[/vc_column_text][mk_image src=”https://damiandudala.eu/wp-content/uploads/2009/06/Philosophy-of-Science.png” image_size=”full” frame_style=”rounded” target=”_blank” align=”center”][mk_button dimension=”outline” corner_style=”rounded” size=”large” icon=”mk-moon-download” url=”https://damiandudala.eu/wp-content/uploads/2009/06/Roznice-miedzy-badaniami-ilosciowymi-i-jakosciowymi-Damian-Wojciech-Dudala.pdf” target=”_blank” align=”center” margin_top=”40″ margin_bottom=”40″ margin_right=”0″ outline_skin=”custom” outline_active_color=”#000000″ outline_active_text_color=”#000000″ outline_hover_bg_color=”#000000″ outline_hover_color=”#ffffff”]Różnice między badaniami ilościowymi i jakościowymi[/mk_button][vc_column_text]Spór pomiędzy pozytywizmem a interpretatywizmem
Pozytywizm – najważniejszy jest rozum i racjonalność. Świat społeczny jest kalką świata przyrodniczego dlatego możemy go badać w taki sam sposób jak nauki ścisłe. wyniki badań to „nagie fakty”, czyste fakty bez żadnego dodawania, przekręcania, czysta prawda, która jest obiektywna. Tylko to co widzimy możemy zapisać jako fakt istniejący i formułować zasady ogólne.
Interpretatywizm – Istotą jest dialog. Rozumienie i porozumienie jest kategorią naczelną. Rozumienie prowadzi do porozumienia. Badacze zakwestionowali założenie, że świat społeczny jest identyczny ze światem przyrody. Zakładali natomiast, że świat społeczny jest światem kultury, wartości. Badacze chcieli rozumieć świat społeczny, wyjaśniać. Badacz nie mógł się pozbyć subiektywności. Świat społeczny nie da się zrozumieć w kategoriach prostych i za pomocą praw ogólnych, uniwersalnych, ponieważ ludzkie działania są oparte na społecznych znaczeniach, tzn. wszystko co spostrzegamy to grupy ludzkie bądź jednostki, które nadają społeczne znaczenie danemu zjawisku. Znaczenia te możemy odczytywać w różnych motywach, działaniach, są one w kulturze. Badacza interesują znaczenia jakie ludzie nadają faktom, zdarzeniom.
Dwie płaszczyzny krytyki paradygmatu pozytywistycznego:
– podważanie ontologii świata społecznego,
– podważanie istnienia „nagich faktów”,
– Weber wprowadza pojęcie wyjaśniania rozumiejącego.
Cechy nowej wiedzy:
– teorie muszą być spójne,
– wiedza adekwatna do badanej rzeczywistości, musi być zrozumiała dla wszystkich,
– subiektywna interpretacja.
Krytyka Poppera:
– nie ma czystych faktów, zawsze są jakieś emocje,
– empatia służy do poznania świata,
– nagie fakty wg Poppera nie istnieją.
Na czym polega i jak przebiega proces poznawczy oparty na procedurze indukcyjnej?:
INDUKCJA – zgromadzenie „nagich faktów” bez subiektywności badacza – empiryczne doświadczenie.
1. Indukcja zupełna – dokładna analiza zgromadzonych na drodze doświadczenia „nagich faktów”; systematyzacja i analiza porównawcza na podstawie szukania podobieństw i różnic miedzy nimi i ich klasami; ostrożne formułowanie uogólnień o ich współwystępowaniu na danym terenie.
2. Indukcja niezupełna – ostrożne poszerzanie, przenoszenie wiedzy na inne, nie zbadane obiekty.
3. Systematyzacja – budowanie struktury, systemu poprzez nadawanie porządku. Powstaje konstrukt teoretyczny.
4. Weryfikacja – sformułowane teorie poddaje się testom poprzez konfrontację z dalszymi dowodami empirycznymi; wzrastanie prawdopodobieństwa prawdziwości teorii tj. zgodności z rzeczywistością.
– INDUKCJA OD FAKTÓW DO FAKTÓW
Na czym polegał pierwszy przełom antypozytywistyczny w badaniach naukowych? Przyczyny, główne idee, przedstawiciele:
Przełom antypozytywistyczny – Interpretatywizm. Przedstawiciele: E. Dilthey, M. Weber, F. Znaniecki, Schutz, K. R. Popper.
Główne założenia, twierdzenia: nikt nie ma monopolu naprawdę, prawda jest nieskończona, pojawiają się cały czas nowe myśli. Cały czas tworzymy prawdę na podstawie pojedynczych sensów tworząc sens ogólny. Badacze zakwestionowali założenie, że świat społeczny jest identyczny ze światem przyrody. Zakładali natomiast, że świat społeczny jest światem kultury, wartości. Badacze chcieli rozumieć świat społeczny, wyjaśniać. Badacz nie mógł się pozbyć subiektywności. Postulat rozumienia zyskał rozgłos dzięki dwóm szkołom, filozoficznym filarom tego paradygmatu:
1. FENOMENOLOGIA
2. HERMENEUTYKA
Koncepcje działania społecznego i ich rodzaje jako przedmiot nauk społecznych wg koncepcji M. Webera
Działania społeczne:
– tradycjonalne – wykonujemy ponieważ zawsze tak obiliśmy;
– afektywne – oparte na emocjach;
– wartościowo racjonalne – oparte na wartościach;
– praktyczne – celowo racjonalne, codzienne działania dla osiągnięcia konkretnych celów.
Główne założenia paradygmatu interpretatywnego i jego wewnętrzne zróżnicowanie:
ONTOLOGIA – świat społeczny jest bytem zmiennym, nie podobny do świata przyrodniczego, jego kreatorem jest człowiek, ważna jest ludzka działalność, kultura, wartości, emocje człowieka.
EPISTEMOLOGIA – wiedza ma sprzyjać rozumieniu świata społecznego
METODY – badania jakościowe-najważniejsza jest interpretacja.
1. Wiedza tworzy się w ludzkim umyśle.
2. Wiedza stale się zmienia.
3. Wiedza ma charakter dogmatyczny.
4. Badacz musi uchwycić i opisać zmienność i stałość faktów, zdarzeń, zjawisk.
5. Badany i badacz mają zestaw wartości i przekonań.
Charakterystyka pojęcia „rozumienia” i jego znaczenie w badaniach naukowych
Rozumienie – ludzki sposób doświadczania świata i wiedzy o świecie. Jest konieczne do wszelkiej działalności ludzkiej -naukowej w szczególności. Odbieramy jakiś komunikat, chcemy poznać jakiś przedmiot – formułujemy pytania, każdy opiera się na doświadczeniach własnych, przesądach, które ograniczają rozumienie.
Koncepcja rozumienia i typów idealnych M. Webera
ROZUMIENIE:
1. Obserwacyjne – rozpoznanie co ktoś robi.
2. Wyjaśniające – rozumiemy powód dla którego to robi – metoda.
TYP IDEALNY: wytwór w umyśle badacza nie istniejący w rzeczywistości, narzędzie służące do porządkowania materiału i stworzenia typologii.
Jak przebiega proces poznawczy oparty na procedurze hipotetyczno-dedukcyjnej?
Procesy poznawcze oparte na procedurze hipotetyczno-dedukcyjnej przebiegają w układzie „od teorii do faktów”. Konstytuują ją następujące kroki (za Sztompką):
1. Punktem wyjścia jest sytuacja problemowa, która powstaje w momencie zetknięcia się z faktem niejasnym, niewytłumaczalnym lub zagadkowym dla podmiotu poznającego.
2. Sformułowanie hipotezy obejmującej problematyczne fakty i zdolną je wyjaśnić.
3. Z hipotezy należy wyprowadzić przewidywania dotyczące faktów i zjawisk prawdopodobnych, dotąd nieobserwowalnych.
4. Za pomocą technik i metod należy stwierdzić czy fakty rzeczywiście istnieją, rozstrzygając tym samym o naukowej prawomocności wysnutej hipotezy (prawo nauki).
5. Systematyzacja i ustrukturalizowanie zbioru potwierdzonych hipotez.
Interpretacje, fuzja horyzontów, kołowy model procesu poznania: za pomocą tych kategorii opisać hermeneutyczny sposób poznania świata społecznego.
Hermeneutyka głosi pogląd, że rozumienie to nie jest jakaś specyficzna metoda badawcza zarezerwowana dla naukowców. Przekonanie, że rozumienie to nie metoda badawcza, ale właściwość ludzka, każdy bowiem w jakiś sposób rozumie świat. Każdy z nas poznawać, poszerzać horyzont wiedzy. Wychodzi się od pytania – to podstawa badania i zdobywania wiedzy. Każda jednostka w inny sposób interpretuje badany przedmiot, świat społeczny w który się obraca. Ludzie interpretują bodziec i modyfikują swoje reakcje. Najważniejszym pojęciem obok interpretacji jest kontekst – trzeba go poznać aby coś zrozumieć.
Nurt hermeneutyczny – poznanie rozpoczyna się w momencie intelektualnego kontaktu z przekazem, w momencie sformułowania pytań na które podmiot poznający próbuje uzyskać odpowiedź.
Koło hermeneutyczne -sytuacja dialogów. Pytania zadawane światu dostarczają odpowiedzi pozwalających zadawać kolejne pytania.
Fuzja horyzontów – poszerzanie własnego horyzontu badacza i dopełnianie go o elementy zawarte w horyzontach innych; konsens osiągnięty pomimo różnic, a w gruncie rzeczy dzięki różnicom. Fuzja jest wynikiem uzgodnień różnych interpretacji.
Cechy badań jakościowych i ich rodzaje:
Cechy badań:
– przebiegają podczas bezpośredniego kontaktu z terenem,
– całościowy (realistyczny) obraz terenu lub osoby, poznanie reguł,
– badacz stara się uchwycić przeżycia i uczucia badanych poprzez empatie (musi się dowiedzieć co myślą),
– badacz pracuje,
– główne zadanie to zrozumienie badanej sytuacji,
– nie używa się wystandaryzowanych narzędzi.
Wg D. Garz i K. Kraimer
– przekonanie, że dokonuje się społeczna konstrukcja rzeczywistości,
– przekonanie, że rozumiejące podejście do rzeczywistości jest niezbędne,
– przekonanie, że centralną rolę odgrywa badanie pojedynczych przypadków oraz oparte na tym badanie typów,
– przekonanie, że badacz musi w sposób bezpośredni.
Rodzaje badań jakościowych
1. Badania etnograficzno-deskrypcyjne – ich zwolennicy poszukują znaczeń w świadomości ludzi. Dążą do odtworzenia subiektywnych struktur sensu. Świat widziany oczyma uczestników zdarzeń. Empatia jako pozaintelektualne narzędzie poznania. Musi zakładać istnienie wspólnego obszaru doświadczeń badacza i badanych. Krytyka: zarzut pełnej dowolności, naiwny empiryzm bądź subiektywizm. Zwolennicy tych badań uważają, że wszelka systematyzacja procedury badawczej zniekształca badaną rzeczywistość. Jedynym akceptowanym przez nich kryterium oceny trafności zgromadzonych wyników badań jest ich ocena dostarczana przez osoby badane, ponieważ, to one są najbardziej kompetentne do wypowiadania się na swój własny temat.
2. Badania komunikacyjno-wyjaśniające (fenomenologiczno-interakcjonistyczne) – świadome wykorzystywanie przez badacza statusu jego obcości wobec badanej rzeczywistości. Pozycja „obcego” pozwoli dostrzec to, co dla członków badanej zbiorowości jest elementem ich naturalnego nastawienia, nie jest przez nich samych identyfikowane. Ich celem jest ukazanie samym zainteresowanym mechanizmów działających poza polem ich świadomości z intencją umożliwienia im wyzwolenia się spod ich wpływu.
3. Badania strukturalno-rekonstrukcyjne – przedmiotem analizy jest tekst, badaczy interesuje potoczny język, będący uprzedmiotowieniem, obiektywizacją doświadczeń. Celem analiz jest „odkodowanie reguł gramatyki interakcji społecznych”. Działanie społeczne ujmuje się jako- niekoniecznie świadome stosowanie reguł.
Uzasadnienie tezy o komplementarności badań ilościowych i jakościowych
M. Hammersley
4. tu i tu główną rolę odgrywa badacz. Czy zdystansowany, czy zintegrowany – jego wpływ powinien być ograniczony
5. badacz skupia się na innych stanach życia: obserwacja zdarzeń; obserwacja przeżyć, świat duchowy.
6. podobieństwo świata przyrodniczego i społecznego. Nie ma podobieństw, nie ma jednego modelu nauk. Cel badań jest zawsze ten sam – teorią która pozwala zrozumieć świat i społeczeństwo.
7. badania ilościowe i jakościowe mówią o zarysie i intensywności występowania badanych zjawisk. Jedni komunikują za pomocą liczb, inni za pomocą określeń opisowych – czy używamy liczb czy określeń to dotyczy tego samego
8. kryterium integracji badacza. Każde badania społeczne przebiegają w sytuacji sztucznej. Poszczególne metody i techniki różnią się jedynie zdolnością kreowania sytuacji badawczych odznaczających się sztucznością zarysowaną silniej lub słabiej.
9. koncentracja na odmiennych elementach świata społecznego. Badacze społeczni nigdy nie ograniczają się do fizykalnego opisu reakcji i zachowań ludzi, lecz dążąc do ich lepszego zrozumienia próbują dociekać ich subiektywnego kontekstu motywacyjnego. W badaniach jakościowych badacze rejestrując stany intersubiektywnego świata społecznego lecz, jak istnieją one w świadomości ludzi, biorą oni także pod uwagę ich zewnętrzne manifestacje, tj. zachowanie
10. opozycja „inchizacja – dechizacja”. Wszystkie badania zawierają inchizację i dechizację w szerokim znaczeniu tych terminów; we wszystkich badaniach przechodzimy od idei (hipotez) do danych empirycznych i odwrotnie. To, które z tych podejść jest stosowane zależy od celów badań i ich stadium, nie zaś ich paradygmatycznej przynależności.
11. cel badań – badania ilościowe- formułowanie praw nauki. Badania jakościowe- odkrywanie, naturalnie istniejących wzorów kulturowych regulujących funkcjonowanie świata społecznego. Dzisiaj badacze obu orientacji dążą do jednego celu- formułowanie teorii naukowych. Stosują oni wszystkie strategie, które do osiągnięcia tego celu skutecznie przybliżają.
12. na płaszczyźnie filozoficznej, badania ilościowe- stanowisko realistyczne; badania jakościowe – idealistyczne. Opozycja „realizm-idealizm”- jest w dużym stopniu źródłem epitetów jakimi opatruje się oba podejścia badawcze niż filozoficznie uzasadnionych kryteriów metodologicznej dystynkcji.
Koncepcja badań triangulacyjnych
N. K. Denzin – jego argumenty za kompatybilnością metod ilościowych i jakościowych są wpisane w proponowaną przez niego koncepcję tzw. badań triangulacyjnych. Zainteresowanie nią pojawiło się w latach ’80. Punktem wyjścia dla niego jest krytyka obecnej praktyki badawczej. Badania społeczne nie dostarczają wystarczająco uzgodnionego przez społeczność uczonych obrazu rzeczywistości.
4 argumenty:
– badacz posługuje się pojedynczymi, stosunkowo wąskimi metodami i technikami, co sprawia, że uzyskuje wycinkowe, kalejdoskopowe obrazy rzeczywistości, które są względem siebie niewspółwymierne. Utrudnia to ich interpretację i nie sprzyja kumulacji wiedzy naukowej,
– każdy badacz posługuje się metoda, czy techniką w indywidualny sposób. Narusza to zasadę standaryzacji i owocuje niepowtarzalnością badań naukowych,
– każdy badacz wnosi do procesu badawczego swoje osobiste doświadczenia społeczne, własne przeżycia i wartości. Tworzą one szczególną perspektywę oglądu pola badań, rozstrzygają o rangach konstruujących je problemów, rodzą wrażliwość na niektóre dane empiryczne i nie pozwalają dostrzegać danych odmiennych,
– zjawiska i procesy są dynamiczne,. Ich jakości zmieniają się z czasem wraz ze zmianami aktywnego wobec nich kontekstu. Operując pojedynczymi metodami i technikami nie jesteśmy w stanie tych kontekstualnych uwarunkowań uchwycić.
Przyczyny te sprawiają, ze rzeczywistość empiryczna nie jest obiektywna, odizolowana w badaniach. Jest rzeczywistością rywalizujących definicji postaw i wartości personalnych. Działania zmierzające do integracji wiedzy naukowej powinny być podejmowane nie na etapie agregowania wyników badań, lecz znacznie wcześniej, tj. na etapie realizacji badań. Jest to główna idea badań triangulacyjnych.
Triangulacja – kombinacja metodologii w badaniu tego samego zjawiska. Może przybierać wiele form, jej zasadniczym rysem będzie kombinacja dwu lub więcej strategii badawczych w badaniach tych samych obiektów empirycznych.
4 zasadnicze formy triangulacji
1. triangulacja danych – polega na tym, aby badania empiryczne obejmowały rozliczne różnorodności związane z dynamicznym istnieniem faktów społecznych i rejestrowały możliwie najszerszy wolumen ich płynnych, zmieniających się w czasie jakości. Tylko wówczas zdołamy uchwycić wszystkie typowe da nich stany i odzwierciedlić je w sposób najwierniejszy.
2. triangulacja związana z osobą badacza – personalne właściwości badacza wiążą się z jego przynależnością klasową, osobistym doświadczeniem życiowym, rasą , religią itd. W celu zapobiegania selektywnej deformacji danych, do badań należy zaangażować kilku niezależnych badaczy. Jako fakty bezstronne można uznać te, które zostaną potwierdzone przez nich wszystkich.
3. triangulacja teoretyczna – teoria jest źródłem hipotez o rzeczywistości. Prowadzenie badań z perspektywy kilku odmiennych, a nawet konkurujących ze sobą teorii. Opierając na zespole konkurujących ze sobą hipotez, posługując się rozlicznymi, w tym ilościowymi i jakościowymi metodami badawczymi, gromadząc różnorodne, pozornie odlegle od siebie dane empiryczne, możemy uzyskać lepszy, bardziej pełny wgląd. Niektóre dane mogą falsyfikować część hipotez wyjaśniających. Może pokazywać pozorną sprzeczność w obrębie konkurujących teorii i odsłonić ich wymiary, w który dadzą się ze sobą integrować.
4. triangulacja metodologiczna – polega na użyciu kilku metod badawczych w eksploracji tych samych obiektów empirycznych. Dzięki temu słabości i ograniczenia każdej pojedynczej metody są równoważone przez zalety metod komplementarnych, a uzyskane dane są wielowymiarowe i bardziej kompletne. Projektując dobór metod i technik trzeba pamiętać aby: były one adekwatne w stosunku do problemu naukowego; słabości i ograniczenia jednych były kompensowane przez inne; były dobrze osadzone w przyjętych teoriach eksplanacji danych; były elastyczne tzn. podatne na modernizację i zmiany nawet w trakcie procesu badawczego.
Strategia triangulacyjna – obejmując dane zrelatywizowane do czasu, miejsca i pomiarów analizy, a także badaczy, teorie naukowe i metody badań, tworzy tak wiele wariantów potencjalnie możliwych kombinacji metodologicznych. Możliwość zestawiania i łączenia metod jakościowych i ilościowych jest jej niebywałą cechą metodologiczną.
Kontekst społeczny i naukowy reaktywowania jakościowych badań empirycznych i pojawienia się paradygmatu krytycznego w nauce
Struktura życia społecznego wg Habermassa – 2 płaszczyzny:
1. sfera pracy – zespół interesów technicznych realizowanych w działalności celowościowo-racjonalnej, których logikę wyrażają nauki empiryczno-analityczne
2. sfera interakcji społecznych- to jest „zapośredniczone” oddziaływanie ludzi na siebie; praktyczne interesy ludzi, niestrudzenie dźwigających i ustawicznie odtwarzających swój świat życia codziennego. Objaśnienie ich działań i podtrzymywanie krytycznej, oświeceniowej samorefleksji podmiotów wychowania społecznego to zadanie nauk historyczno-hermeneutycznych.
Habermass twierdzi, że badania empiryczno-analityczne przenoszą wiedzę technicznie użyteczną ale nie jest to wiedza, która pomogłaby hermeneutycznie rozjaśnić samowiedzę działających podmiotów. Pyta więc: co zrobić aby naukom społecznym przewrócić ich humanistyczny wymiar. Badania rzeczywistości społecznej powinny poszerzać sferę komunikacji międzyludzkiej, uwalniać ją od kolonizujących wpływów racjonalności technokratycznej, uświadamiając ludziom wartości, w imię których chcą przebudowywać świat swojego życia i nadawać im bardziej humanistyczny i podmiotowy charakter. Zadania te stoją prze krytyczną teorią społeczeństwa, które swoje roszczenia do bycia nauką łączy z oświeceniowymi aspiracjami wobec społecznej praktyki. Nauka to rodzaj społecznej praktyki zakorzenionej i realizowanej wewnątrz realia istniejących stosunków społecznych, odbijającej wszystkie charakterystyczne dla nich jakości. Program modernizacji nauki musi równolegle obejmować program reform społeczeństwa. Integralność poznania naukowego i praktyki społecznej.
Poznanie naukowe – miarą jego ważności jest zdolność rozumienia, jest ono następstwem interpretacji.
Wiedza naukowa jest konstruktem historycznym, odzwierciedlającym społeczne doświadczenia ludzi.
Główne założenia paradygmatu krytycznego w nauce – 7 tez Gibsona:
1. Badania naukowe są rodzajem praktyki społecznej osadzonej w kulturze. Należy dostrzec wartości autonomii kultury, aby interesy nie sprawiały, że ludzie będą musieli przyjmować inne wartości.
2. Przedmiotem badań jest świat życia codziennego ludzi. Świat społeczny jest po ludzku zdeterminowany- nie ma reguł, które nie byłyby przez ludzi stworzone, każda reguła jest wytworem ludzkim.
3. Podstawowym i najważniejszym składnikiem świata społecznego są jednostki, indywidualności.
4. Porządek społeczny opiera się na nieusuwalnych sprzecznościach, które są maskowane i ukrywane. Edukacja jest jednym z najważniejszych instrumentów wykorzystywanych do tego celu. Diagnoza ta nie jest zadowalająca. Jednostki formułuje się tak aby dostosowały się do świata. Placówki przesadnie socjalizują jednostki, tak aby dostosowały się do reguł panujących w społeczeństwie.
5. Wytwarzając wiedzę, jednostki ustawicznie poszerzają sferę komunikacji społecznej i budują krytyczną i samokrytyczną refleksję. Jest ona instrumentem ich emancypacji – wyzwolenia z opresywnych warunków życia i uprzedmiotawiającej dominacji panujących, pozwala wyzwolić z instytucjonalnych sił.
6. Prawomocnością nie jest metoda, a wynik, badacz może być subiektywny.
7. Zaangażowanie badacza ma być zaraźliwe, aby badani też zaangażowali się w analizę swojego życia. Badani sami powinni dokonać tej emancypacji, aby sami zbudowali swoją podmiotowość.
Podejście fenomenologiczne w badaniach społecznych na wybranych przykładach
Badania fenomenologiczne – są ukierunkowane na poszukiwanie sensu, istoty, określane też jako badania istotnościowe. Sens inaczej nazywany jest istotą. Pragnieniem i celem pracy fenomenologa jest dotarcie do samej rzeczy, do ustalenia tego co jest naprawdę dane. Zadaniem fenomenologa jest na nowo obudzić w sobie wrażliwość na to co w doświadczeniu jest bezpośrednio i naocznie dane oraz na pełnym uświadomieniu sobie co i jak właściwie jest dane. E. Stein – celem fenomenologii jest wyjaśnienie, a przez to ostateczne uzasadnienie wszelkiego poznania. Źródło poznania fenomenologicznego to doświadczenie fenomenu. Jest to doświadczenie swoiste. Doświadczenie to jest bliższe doświadczeniu potocznemu, naturalnemu.
Nauka w ludzkiej perspektywie:
– etnografia – można prowadzić w różnych środowiskach społecznych, które pozwalają na bezpośrednią analizę badanej grupy; sposób komunikacji i interakcji z ludźmi, jak również dają możliwość dokonywania wywiadów.
– teoria ugrupowania w danych – to podejście początkowo koncentruje się na wykrywaniu elementów doświadczenia. To analiza tych składników i ich wzajemnych relacji tworzy się teorie, która pozwala zrozumieć naukę i sens doświadczeń grup ludzi w określonym otoczeniu.
– hermeneutyka – koncentruje się na świadomości. Nauka humanistyczna polegająca na nauce czytania tekstu tak, że w pełni można zrozumieć intencje i sens kryjące się poza pozorami.
– empiryczne badania fenomenologiczne – powrót do przeżyć, aby uzyskać pełne opisy, które stanowią podstawę do analizy refleksyjno-strukturalnej, która przedstawia istotę doświadczenia. Takie podejście dąży do wykrycia i objaśnienia fenomenów zachowania, które przedstawiają się bezpośrednio.
– badania heurystyczne – zestawienie opisów, które stanowią wyjaśnienie dynamiki struktur rzeczowych w sytuacji; kończy je kreatywna synteza. Badacz poza opisami narracyjnymi poszukuje odczuć wewnętrznych, wewnętrzne przeżycie. Rzadko wykazuje się jeden przykład albo sytuację, aby zobrazować przeżycia. Kończy się ogólnym opisem. Współbadacz niknie w procesie interakcji i analizy strukturalnej.
Cechy badań krytycznych
Demaskowane są mechanizmy sprawowania władzy. Nauka pozostaje w ścisłym związku z praktyką społeczną.
Zadaniem badacza jest pobudzenie ludzi do refleksji. Osadza się na krytykowaniu ekonomicznych interesów. Badacz podejmuje dialog z rzeczywistością społeczną. Podejmując dialog wyzwala jednostkę. Dzięki dialogowi pokazuje mechanizmy panujące w danej rzeczywistości, np. podział klasowy.
Opiera się na dokonaniach filozoficznych Szkoły Frankfurckiej – twórca Habermas. Założenie: świat społeczny pełen jest sprzeczności, jest niejasny, różnorodny, a istniejące instytucje próbują te różnice ukryć. Prawidłowość poznania badacza można było stwierdzić na podstawie jego wyników badań. Koło hermeneutyczne pozwala na dotarcie do wiedzy, która nie była przedwiedzą, ani wiedzą uzyskaną na drodze doświadczenia. Służyło do odkrywania nowej wiedzy. Droga do wiedzy jest zanieczyszczona – każdy ma inną wizję, wiedzę na dany temat.
Krytyka metodologicznej doktryny pozytywizmu C. Poppera
Popper nie zgadzał się z weryfikacją teorii. Mówił, że powinniśmy je podważać, falsyfikować, tylko te oporne na falsyfikację są prawdziwe. Kontekst odkrycia-należy dać wolność badaczom niech odrzucają teorie i tworzą nowe. Kontekst uzasadnienia- procedura dedukcji od „teorii do faktów”. Badacz jest omylny.
Rola nauki w perspektywie teorii krytycznej
Ujęcie nauki: zaakceptowanie istniejących realiów nauki. Nauka wyrasta ze świata społecznego. Wiedza musiała być adekwatna do świata społecznego, musiała być praktyką społeczną.
Podstawowy postulat dla nauki: Zmusza do refleksji. Badacz to co bada odnosi do siebie. Efektem pobudzenia krytycznej refleksji miało być oświecenie. Badacz miał być wyposażony w podmiotowość, dzięki temu mógł zrozumieć podmiotowy świat.
Wyjaśnienie i przewidywanie w badaniach scjentystycznych
– Na podstawie obserwacji faktów i zależności powiązań przyczynowo-skutkowych formułujemy prawo- wyjaśniamy zjawisko. Potwierdzamy to kilkadziesiąt razy otrzymując taki sam wynik i przewidujemy że zawsze w takich warunkach to zjawisko wystąpi.
– Procedura wyjaśniająca – twórcami są pozytywiści. Każde zjawisko, proces, fakt musi mieć przyczynę. Wyjaśnianie świata polegało na odkrywaniu przyczyn ze skutkami. Pokazać przyczynę, to wyjaśnić. Całe procedury wyjaśniania mają schemat monologiczno-dedukcyjny (A->Z: zachodzi Z, bo zaistniało A)-dedukowanie z prawa wniosku, że coś powstało z przyczyny czegoś.
– Ten schemat przyjmuje postać wyjaśniania wieloczynnikowego (A^B^C^W)->Z, zachodzi Z, bo zaszło A^B^C- wiele czynników jest przyczyną danego zjawiska, występują we wzajemnym związku.
– Wyjaśnianie wieloczynnikowe niekompletne (A^B^C^W)->Z – zachodzi Z, bo zaszło A^B^C^Y- nie wiemy jaką rolę odgrywa Y- nie mamy o tej przyczynie żadnej wiedzy- nie możemy wyjaśnić roli Y, dlatego jest to wyjaśnianie niekompletne.
– Wyjaśnianie wieloczynnikowe addytywne-zachodzi wówczas gdy nasz skutek ma postać zmiennej jakościowej. f(A)+f(B)+f(C)+f(W)->Z. Zachodzi Zz, bo zaszło Aa+Bb+Cc. Przyczyny sumują się, jakości przyczyn się sumują i dają finalną jakość skutku.
– Wyjaśnianie konkurencyjne A->Z B->Z jeden skutek, jedno zjawisko, inne przyczyny.
– Wyjaśnianie hipotetyczne A->Z (hipoteza)-zamiast prawa naukowego jest hipoteza (ma taką samą postać jak prawa nauki, tylko jest jeszcze niesprawdzona, jest przypuszczeniem) jest wyjaśnianiem niepewnym, kiedy zostanie sprawdzona staje się prawem naukowym.
– Istnieją jeszcze wyjaśnienia genetyczne, które nie jest jak wyżej wymienione monologiczno-dedukcyjne- przez ukazanie genezy zjawiska. W badaniach podłużnych, w procesie stawania się zjawiska.
– Wyjaśnianie teleologiczne- wyjaśnianie jakiegoś zjawiska poprzez wskazanie funkcji bądź roli, celów.
– Wyjaśnianie przez motywy ludzkie, wprowadzone przez orientację humanistyczną.
– Wyjaśnianie przez matryce kulturowe. Jest ograniczone do kręgu kulturowego.
Naturalizm w badaniach społecznych: Naturalizm (fr. naturalisme) – kierunek w socjologii w drugiej połowie XIX wieku powstały na podłożu ewolucjonizmu. Naturaliści zakładali, że zjawiska społeczne można opisywać analogicznie do zjawisk w świecie przyrody i badać je tymi samymi metodami. Podejście to zakładało możliwość redukcji zjawisk społecznych do poziomu zjawisk przyrodniczych.
Podstawowe założenia
Naturalizm ontologiczny: społeczeństwo ludzkie mieści się w tej samej sferze zjawisk, co środowisko naturalne. Prawa rządzące obiema rzeczywistościami są takie same. Naturalizm : metodologiczny; zarówno świat przyrody jak i świat społeczności ludzkiej bada się takimi samymi metodami. Przedstawicielem nurtu naturalistycznego był Herbert Spencer. Widział on, dynamiczny charakter rzeczywistości – zarówno przyroda jak i społeczeństwo ludzkie podlegają nieustannej zmianie oraz to , że społeczeństwo podobne jest do organizmu biologicznego, jest zbiorem elementów zintegrowanych i zebranych w system.
Problematyka i sposoby analizowania danych jakościowych (ogólne rozumienie badań jakościowych)
Badania jakościowe łącznie z charakterystycznymi dla nich metodami polegają na dokonywaniu analizy badanych zjawisk, na wyróżnianiu w nich elementarnych części składowych, na wykrywaniu zachodzących między nimi związków i zależności, na charakteryzowaniu ich struktury całościowej, na interpretacji ich sensu lub spełnianej przez nie funkcji itp.
Nade wszystko umożliwiają one dokonanie jakościowego opisu i analizy badanych faktów, zjawisk czy procesów. Odbywa się to głównie w formie narracyjnej lub eseistycznej, z wykluczeniem na ogół wszelkich zawiłych zestawień liczbowych i obliczeń statystycznych. W tym znaczeniu badania jakościowe są oczywistym przeciwieństwem badań ilościowych. Ale bynajmniej się one nie wykluczają, lecz wzajemnie uzupełniają i dopełniają. Poza tym badania jakościowe są zazwyczaj opisem i interpretacją pewnego ciągu zdarzeń, w tym także subiektywnych doświadczeń i odczuć zarówno osób badanych, jak i osoby je przeprowadzającej.
Rozumiane w ten sposób badania nazywa się nierzadko również badaniami etnograficznymi, terenowymi, alternatywnymi lub antropologicznymi, a niekiedy mikroetnograficznymi lub ekologicznymi.
Współcześnie badania jakościowe uważa się na ogół za wyraźnie przeciwstawne podejściu ilościowemu i poniekąd także obiektywistycznemu w badaniach pedagogicznych. Przeto zalicza sieje do tzw. badań „miękkich”, tj. przeprowadzanych za pomocą nie ustrukturalizowanych metod i technik badawczych. Istotę ich upatruje się nade wszystko nie tyle w wyjaśnianiu badanych zjawisk, czyli w ustalaniu występujących wśród nich powiązań przyczynowo-skutkowych (co jest głównym przedmiotem badań ilościowych), ile w rozumieniu i interpretacji interesujących badacza zjawisk.
Uporządkowanie materiałów badawczych oraz ich analiza:
1. Uporządkowanie – może być przeprowadzone wg następujących zasad: – zakresu zagadnienia (zagadnienia ogólne lub szczegółowe), – grupy społecznej lub rodzaju zjawiska, czy zależności społecznej (uczniowie, rodzice, grupy rówieśniczy, odległość od szkoły, itp.). Nie zawsze istnieje możliwość przeprowadzenia tak precyzyjnych podziałów. Jeśli takiej możliwości nie ma należy doprowadzić przynajmniej do logicznego uporządkowania zagadnień i faktów
2. Kodyfikacja wg klucza – polega na stosowaniu technik badawczych, posługujących się zapisem (kwestionariusze, skale, itp.) celem przyporządkowania odpowiednim kategoriom pojęciowym wszystkich sytuacji.
3. Opracowanie statystyczne – ujęcie danych w kategorii ilościowe. W badaniach pedagogicznych statystyka służy do liczbowego wyrażania zależności między zjawiskami stopnia natężenia pewnych tendencji, wielkości badanych cech itp.
4. Analiza jakościowa, klasyfikacja zagadnień i zależności – faza ta dopełnia poprzednio omówioną. Na podstawie danych liczbowych budujemy charakterystykę badanej zbiorowości, przedstawiamy w kategoriach jakościowych jej cechy, które wcześniej pogrupowaliśmy w dane liczbowe. Zadaniem analizy jakościowej jest wytypowanie wszystkich zależności między elementami badanego układu lub środowiska.
5. Weryfikacja hipotez – na podstawie dotychczasowego postępowania sformułowaliśmy szereg twierdzeń, których uzasadnienie znaliśmy tylko częściowo. Celem badań było uzyskanie potwierdzenia ich prawidłowości, lub odrzucenia. Ostateczne potwierdzenie lub odrzucenie tych hipotez przebiega podczas ich weryfikacji.
6. Opracowanie teoretyczne i uogólnianie wyników – częściowo polega na myślowym podsumowaniu całości badań i ułożeniu koncepcji przedstawienia ich w postaci zracjonalizowanego wywodu myślowego. Zadaniem naszym jest uporządkowanie uzyskanych wyników wedle ich zakresu i znaczenia, przyporządkowanie poszczególnych hipotez generalnym założeniom i celom badań.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie literatury. Bibliografia niedostępna.[/vc_column_text][mk_padding_divider size=”20″][vc_column_text]#Dudała #metodologia #epistemologia #ontologia #metawiedza #ThomasKuhn #AugustComte #KarlPopper #MartynHammersley[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row]